Your browser version is outdated. We recommend that you update your browser to the latest version.

 

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ Ε.Ε. 2019/2020

 

 1. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΝΟΛΙΔΗΣ

Εισαγωγή στην αριστοτελική θεωρία του όντος

 (1. Επιστημολογία, 2. Ουσιολογία, 3. Οντολογία)

 

Σε αυτό το μεταπτυχιακό μάθημα εξετάζεται η Αριστοτελική θεωρία περί του όντος. Στο πρώτο μέρος του μαθήματος (Επιστημολογία) τίθεται το ερώτημα: τι είναι κατά τον Αριστοτέλη το ειδέναι, η επιστήμη, καθώς και, περαιτέρω, τι είναι κατ’ αυτόν εκείνη η «πρώτη» θεωρία, η οποία συλλαμβάνει το ον καθ’ όσον είναι ον; 

Στο δεύτερο μέρος του μαθήματος (Ουσιολογία) καταδεικνύεται η εννοιολογική δομή της μετεξέλιξης του ερωτήματος για το ον, καθ’ όσον είναι ον, στο ερώτημα για την ουσία, ενώ συγχρόνως αναπτύσσονται οι διαφορετικές αν και εν ταυτώ συναφείς προοπτικές της ουσίας: η ουσία ως υποκείμενον, η ουσία ως αντικείμενο ορισμού, ως ουσιώδες είδος, ως υπαρκτικό αίτιο, ως πληθωρικό αντιθετικό πλέγμα δυνατότητας και ενεργεία πραγματικότητας. 

Στο τρίτο μέρος του μαθήματος εξετάζεται το ερώτημα που αφορά στο βασικό θέμα της «πρώτης» θεωρίας και υπό αυτή την έννοια της Αριστοτελικής οντολογικής θεμελίωσης εν γένει: συσχετίζει ο Αριστοτέλης, ως δύο χωριστά θέματα, την ουσία ως τέτοια με την πρώτη υψίστη θεϊκή ουσία ή το αντικείμενο της «πρώτης» θεωρίας εξ αρχής δεν υπήρξε άλλο από τον ίδιο τον θεό; Η θεμελιωμένη απάντηση στο ως άνω ερώτημα δεν είναι εύκολη και γι’ αυτό απαιτεί προσεκτική αναφορά στην σύγχρονη ερμηνευτική πρόσληψη της Αριστοτελικής οντολογίας. 

 

 2. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ

Οι έννοιες του σημείου, της γραφής και της γλώσσας στη Γαλλική φιλοσοφία και θεωρία της λογοτεχνίας του 20ούαιώνα

 

Στο μάθημα επιχειρείται μία λεπτομερής εξέταση του τρόπου με τον οποίο, στη διάρκεια του 20ού αιώνα, συγκροτείται στη Γαλλία μία «στρουκτουραλιστική» φιλοσοφία και μία «στρουκτουραλιστική» θεωρία της λογοτεχνίας, με βάση τις έννοιες του σημείου, της γραφήςκαι της γλώσσας. Πρόκειται για μία φιλοσοφία και μία λογοτεχνική θεωρία που, αξιοποιώντας με εντελώς πρωτότυπο τρόπο τις θέσεις της γλωσσολογίας του F. de Saussure,αρνείται να αναγνωρίσει οποιοδήποτε πρωτείο στο υποκείμενο και τη συνείδηση (είτε πρόκειται για το καρτεσιανό και το καντιανό υποκείμενο της γνώσης είτε για τον συγγραφέα ως «δημιουργό» του λογοτεχνικού έργου). Το υποκείμενο της γνώσης, της ομιλίας και της γραφής νοείται, αντίθετα, ως ένα «αποτέλεσμα της γλώσσας», δηλαδή ως παράγωγο ενός συστήματος σημείων πάνω στο οποίο δεν ασκεί στην πραγματικότητα κανέναν έλεγχο: «δεν μπορεί, από μόνο του, ούτε να δημιουργήσει [το σύστημα αυτό] ούτε να το τροποποιήσει». Έτσι, π.χ., είναι αδύνατο η ελευθερία του συγγραφέα να εισχωρήσει με οποιονδήποτε τρόπο «στην αδιαφάνεια της γλώσσας, διότι μέσα από τη γλώσσα είναι ολόκληρη η Ιστορία που συνέχεται, πλήρης και ενωμένη όπως μία Φύση» (R. Barthes). Υπό την έννοια αυτή, ο στρουκτουραλισμός διακρίνεται ριζικά τόσο από τη φαινομενολογία του Husserl και τον υπαρξισμό του Sartre, όσο και από τα ποικίλα εγχειρήματα μίας ερμηνευτικής αποκατάστασης του υποκειμένου (Gadamer, Ricœur, ύστερος Foucault).

Το μάθημα επικεντρώνεται στη μελέτη και ερμηνεία των ακόλουθων κειμένων αναφοράς: 1/ F. de Saussure, Μαθήματα γενικής γλωσσολογίας (1916). 2/ R. Barthes, «Τι είναι η γραφή;», στο Ο βαθμός μηδέν της γραφής (1953) και Στοιχεία σημειολογίας (συλλογή κειμένων, κυρίως μεταπτυχιακών σεμιναρίων, της περιόδου 1963-1973). 3/ J. Derrida, «Η δομή, το σημείο και το παίγνιο στον λόγο των επιστημών του ανθρώπου», στο Η γραφή και η διαφορά (1967).

 

 

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ Χ.Ε. 2019/2020

 

1. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΝΟΛΙΔΗΣ

 Από τον Kant στον Hegel

 

 

Σε αυτό το μεταπτυχιακό μάθημα θα εκτεθεί αδρομερώς η φιλοσοφική παραγωγή 70 περίπου ετών στην Γερμανία. Από το 1781 (έκδοση της Κριτικής του καθαρού Λόγου) μέχρι το 1854 (θάνατος του Schelling) αναπτύσσεται στην Γερμανία ένα ρεύμα σκέψης, με θεμελιωδώς ομοιογενή χαρακτηριστικά, το οποίο στην ιστορία της νεότερης φιλοσοφίας φέρει το όνομα Γερμανικός Ιδεαλισμός.

 1. Το βασικό θέμα του Γερμανικού Ιδεαλισμού.

 2. Η Κριτική του Λόγου.

 3. Η υπερβατολογική Αισθητική και Αναλυτική.

 4. Η καντιανή θεωρία των ιδεατών μοντέλων ολοκλήρωσης.

 5. Η καντιανή θεωρία της πρακτικής ελευθερίας.

 6. Η κριτική της κριτικής Δύναμης.

 Α. Η αισθητική κριτική Δύναμη. Β. Η τελεολογική κριτική Δύναμη.

 7.  Η Επιστημολογία του Fichteαπό το έτος 1794/5.

 Α. Η θεωρητική Επιστημολογία. Β. Η πρακτική Επιστημολογία.

 8. Το σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού του Schellingκαι η φιλοσοφία της ταυτότητας.

 9. Οι ιστορικές εποχές της αυτοσυνείδησης.

 10. Η οντοθεολογία του ύστερου Schelling.

 11. Καλαισθησία και ιδεαλισμός στον Schiller.

 12. Hegel. Το σύστημα της φιλοσοφίας του πνεύματος.

 13. Η διαλεκτική.

 14. Η τέχνη, η θρησκεία, η Λογική.

 15. Η Φαινομενολογία του πνεύματος.

 16. Η Επιστήμη της Λογικής.

 17. Η Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών.

 18. Karl Marx, η κριτική στον ιδεαλισμό.

 

2. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ

Η Μεταφυσική του Ντεκάρτ

 

Το μάθημα αποτελεί, στο πρώτο μέρος του, μία συστηματική παρουσίαση των βασικών εννοιών της καρτεσιανής μεταφυσικής. Ειδικότερα, μελετάται αρχικά η συνοπτική έκθεση των «θεμελίων της μεταφυσικής» στο 4ομέρος του Λόγου περί της μεθόδου (1637), στη συνέχεια η πλήρης ανάπτυξη της μεταφυσικής αυτής «σύμφωνα με την αναλυτική οδό» στους Στοχασμούς περί της πρώτης φιλοσοφίας (1641) και, τέλος, η σύντομη «συνθετική» ή «γεωμετρική» έκθεσή της, με την οποία ολοκληρώνεται η απάντηση του Ντεκάρτ στις αντιρρήσεις επί του περιεχομένου των Στοχασμών περί της πρώτης φιλοσοφίας, που διατύπωσε ο Μερσέν. Η γεωμετρική αυτή Σύνοψη θα οδηγήσει τον Ντεκάρτ σε μία περαιτέρω θεωρητική εμβάθυνση της μεταφυσικής του, οι καρποί της οποίας είναι ορατοί στο πρώτο μέρος των Αρχών της φιλοσοφίας: «Περί των αρχών της ανθρώπινης γνώσης» (1644).

 Στο δεύτερο μέρος του μαθήματος παρουσιάζονται και αξιολογούνται κριτικά ορισμένες από τις σημαντικότερες ερμηνείες της καρτεσιανής μεταφυσικής στον 20ό αιώνα, καθώς και οι εξαιρετικά γόνιμες θεωρητικές διαμάχες που εκδηλώθηκαν με αφορμή τις ερμηνείες αυτές (Alquié/Gueroult, Foucault/Derrida). 

 Κατά την προετοιμασία και διδασκαλία του μαθήματος λαμβάνεται υπόψη η νέα κριτική έκδοση των απάντων του Ντεκάρτ (Œuvres complètes, τ. 4-1 & 2: Méditations métaphysiques. Objections et réponses, Παρίσι, Gallimard, 2018, 1307 σ.), στην οποία αξιοποιούνται τα αποτελέσματα της σύγχρονης διεθνούς έρευνας πάνω στην καρτεσιανή φιλοσοφία. Λαμβάνεται επίσης υπόψη ο πρόσφατος λεπτομερής σχολιασμός των Μεταφυσικών Στοχασμών και των Αντιρρήσεων και Απαντήσεων, από τους πλέον αναγνωρισμένους και καταξιωμένους Γάλλους ειδικούς στη φιλοσοφία του Ντεκάρτ (D. Kambouchner, J.-L. Marion, κ.ά.): D. Arbib (επιμ.), Les Méditations métaphysiques. Objections et réponses de Descartes. Un commentaire, Παρίσι, Vrin, 2019, 428 σ.

 

 

 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ Ε.Ε. 2018/2019

 

1. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΝΟΛΙΔΗΣ

Friedrich Wilhelm Joseph Schelling. 

Φιλοσοφικές έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας.

 

Επιχειρείται η συστηματική ανάγνωση του έργου του Friedrich Wilhelm Joseph Schelling: Φιλοσοφικές έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας και των πραγμάτων που σχετίζονται με αυτήν (1809).

 Ο θεός του καθαρού ιδεαλισμού (Fichte) όπως και του καθαρού ρεαλισμού (Spinoza) είναι απρόσωπο ον, λογική αφαίρεση, από την οποία απορρέουν τα πάντα με αναγκαιότητα. Ο Schelling κατανοεί, απ’ εναντίας, τον θεό ως ζώσα ενότητα δυνάμεων, δηλαδή τον ορίζει ως την απόλυτη προσωπικότητα, στην οποία συνενώνονται η αυτοτελής υπαρχή (Grund) και η εξισταμένη ύπαρξη (Existenz). Ο θεός είναι πνεύμα και πρόσωπο ως ο απόλυτος δεσμός αμφοτέρων. Το αυτό ισχύει κατ’ αναλογίαν και για τον άνθρωπο.

Υπάρχουν δύο αυτοτελή αφορμήματα, που υπόκεινται ως βάση στην αυτοαποκάλυψη του θεού: η βούληση της υπαρχής και η βούληση της αγάπης. Η βούληση της υπαρχής δεν είναι ενσυνείδητη αλλά ούτε υπόκειται απολύτως στην αναγκαιότητα· είναι μία ενδιάμεση φύση, που έχει τον χαρακτήρα του ίμερου, της «ιμεροδέρκειας», η οποία αντιστέκεται στην αποκάλυψη, επιδιώκοντας την επιστροφή στον εαυτό της. Η υπαρχή είναι το υπαρκτό μη-ον, το οποίο χάρις στην κενότητά του επιδιώκει την δημιουργία του ριζικού, προσωπικού εαυτού του.

Ο θεός όμως ανταποκρίνεται στον ίμερο της υπαρχής για προσωπική, ριζική ύπαρξη και ενεικονίζεται εντός της· η αποκάλυψη, επομένως, είναι η συνάντηση, η κοινωνία, στην οποία ο θεός, καθώς βλέπει τον εαυτό του στο έτερό του, στην υπαρχή, αντλεί από αυτήν ό,τι δεν είχε πριν από την εν λόγω συνάντηση, και αυτό είναι η ριζική, υπαρκτική πραγματικότητα. Τοιουτοτρόπως, ο θεός γίνεται πρόσωπο· το πρόσωπο είναι η αποκάλυψη του θεού στην φύση αλλά και της φύσης στον θεό. Χωρίς την προσωπικότητα, ο θεός δεν θα ήθελε την αποκάλυψη του εαυτού του. Η προσωπικότητα του θεού καθιδρύεται μόνο μέσω του δεσμού του με την φύση. Αυτό όμως που συντελεί ώστε ο θεός να εκδηλώνεται ως λόγος στην φύση είναι η βούληση της αγάπης. Επομένως, η ελευθερία τόσο του θεού όσο και του ανθρώπου ορίζεται ως η δημιουργία της προσωπικότητας στο πλαίσιο μιας αποκάλυψης του εαυτού ως λόγου στον βυθό της ίδιας της υπαρχής.

Η βούληση τόσο του θεού όσο και του ανθρώπου είναι ζώσα, ακριβώς επειδή σε αυτήν αντιτάσσεται η βούληση της υπαρχής. Η υπαρχή επιθυμεί την διαμονή εντός του εαυτού της και αποστρέφεται το νόημα, την αποκάλυψη, την κοινωνία· αυτή η ανάκλιση της υπαρχής στο ένδον είναι όμως η ρίζα της προσωπικότητας, είναι η διάνοιξη ενός ορίζοντα εσωτερικότητας, στον οποίον εγκαθιδρύεται το είδωλο του κοινωνούντος θεού. Στο είδωλο αυτό ο θεός ενεικονίζεται, δηλαδή μορφοποιείται κατά τρόπον ιδεατό, και από θεός του δυνάμει, καθώς αντιφωνεί σε ό,τι γεννιέται από την επιστροφή της υπαρχής στον εαυτό της, γίνεται θεός του μεθεκτικού και ενεργεία λόγου. Το αυτό ισχύει κατ’ αναλογίαν και για τον άνθρωπο. Μέσω αυτής της κοινωνίας ιδρύεται, αφ’ ενός, η συνείδηση, και, αφ’ ετέρου, η φύση ριζώνει στην ίδια την ιδεατή αρχή. Εκεί όμως, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η αποκάλυψη, πρέπει να υπερισχύσουν η αγάπη και το καλό. Η απόφαση αυτή ενεργοποιεί πρωτογενώς την αποκάλυψη ως ενσυνείδητη, ηθική και ελεύθερη πράξη. Η αποκάλυψη είναι, συνεπώς, κοινωνία, «κοίνωση» εαυτού. Ελευθερία σημαίνει εδώ αποκάλυψη και όχι ελευθερία επιλογής.

 

2. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΑΚΗΣ

G. W. Leibniz.

Νέα δοκίμια για την ανθρώπινη νόηση (Nouveaux essais sur l’entendement humain).

 

Στα Νέα δοκίμια για την ανθρώπινη νόηση, ο Leibniz επιχειρεί μία πλήρη, συστηματική και λεπτομερή ανασκευή των φιλοσοφικών θέσεων που είχε διατυπώσει ο Locke στο Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Το έργο έχει τη μορφή διαλόγου και επιτρέπει στον Leibniz να αναπτύξει, ως απάντηση στον «δημοφιλή» εμπειρισμό του Locke, έναν πρωτότυπο στοχασμό, στον οποίο συνάγονται διαδοχικά και τεκμηριώνονται με μια εξαντλητική επιχειρηματολογία, ορισμένες από τις θεμελιώδεις γνωσιολογικές και μεταφυσικές αποφάνσεις της φιλοσοφίας του: το πνεύμα κατέχει ευθύς εξαρχής ορισμένες εγγενείς αρχές (κοινές έννοιες, semina aeternitatis), που δεν προέρχονται από τις αισθήσεις και την εμπειρία· οι καθολικά αναγκαίες αλήθειες δεν θεμελιώνονται στην εμπειρία, δηλαδή στις αισθήσεις και στην επαγωγή, διότι οι αισθήσεις δεν προσφέρουν παρά μόνο «παραδείγματα», δηλαδή ιδιαίτερες και ατομικές αλήθειες· δεν υπάρχει υπόσταση χωρίς ενέργεια, ούτε σώμα χωρίς κίνηση· στο πνεύμα υπάρχει κάθε στιγμή μια απειρία ανεπαίσθητων αντιλήψεων, δηλαδή μεταβολών που δεν αντιλαμβανόμαστε διότι είναι «είτε υπερβολικά μικρές και πολυάριθμες, είτε υπερβολικά συνδεδεμένες μεταξύ τους»· υπάρχει ανάμεσα στο πνεύμα και στο σώμα, και γενικότερα ανάμεσα στις Μονάδες ή απλές υποστάσεις, μια «θαυμαστή προεγκαθιδρυμένη αρμονία», η οποία καθιστά εντελώς ανώφελη την επίκληση της εσφαλμένης θεωρίας της αλληλεπίδρασής τους· η φύση δεν κάνει ποτέ άλματα (νόμος της συνέχειας στη φυσική): η κίνηση δεν γεννιέται ποτέ άμεσα από την ηρεμία, ούτε μεταβαίνει άμεσα στην τελευταία, αλλά η μετάβαση από τη μία στην άλλη γίνεται μέσω μιας απειρίας ενδιάμεσων ελάχιστων κινήσεων, γεγονός που μαρτυρεί την ύπαρξη, παντού και πάντα στη φύση, ενός ενεργού απείρου (infini actuel)· εξαιτίας του πλήθους των ανεπαίσθητων παραλλαγών, δεν υπάρχουν στη φύση δύο απολύτως όμοια άτομα, και η διαφορά των φυσικών όντων είναι πάντα κάτι περισσότερο από μία διαφορά κατά τον αριθμό: η αρχή αυτή είναι πολύ σημαντική, διότι οδηγεί, από μία άλλη οδό αυτή τη φορά, στην απόρριψη της ιδέας ότι το πνεύμα είναι μία άγραφη δέλτος, ότι υπάρχει πνεύμα χωρίς σκέψη, υπόσταση χωρίς ενέργεια, κ&alph

Εργαστήριο Φιλοσοφίας των
Κοινωνικών ΕπιστημώνΕργαστήριο Φιλοσοφίας των Κοινωνικών Επιστημών                                 

                                        ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ    

 

 

 

 
 
 

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ
 
Διάλεξη του Θεόδωρου Πενολίδη στο FernUniversität in Hagen
με θέμα την έννοια της εποπτείας στη Νεότερη Φιλοσοφία (6/10/2011).
Δείτε τη διάλεξη εδώ:
 
 
Διάλεξη του Θεόδωρου Πενολίδη στο Καθολικό ιδιωτικό Πανεπιστήμιο του Linz της Αυστρίας
με θέμα: "Μεθοδολογικά προβλήματα της μαρξικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας" στις 16/05/2018. 
 
 

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΜΕΛΩΝ 
ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ
 
Ι.
 
 
 
 
ΙΙ.
 
D. Athanasakis, "Individu et multitude dans le Traité politique de Spinoza",
in P.-F. Moreau, S. Lavaert (dir.), Spinoza et la politique de la multitude,
Paris, Éd. Kimé, 2021, σ. 85-111. 
 
 
 
ΙIΙ.
 
 
 
  
ΙV.
 
 
 
 
 
ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
"HEGEL AND THE CIRCLE OF SCIENCES"
Περού, 19-23.10.2020
 
 
 
 

 
COLLOQUIUM 30.10.2019 
 
 
 

 
COLLOQUIUM 17.10.2019
 
 
 
 
 
 

 
ΣΥΝΕΔΡΙΟ 10-12.10.2019
 
 
 
 
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
 
 
 

 
ΣΥΝΕΔΡΙΟ 4 & 5.06.2019
 
 
 
  
 
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
 
 
 
 

 
ΔΙΑΛΕΞΗ 18.04.2019
 
 
 
 
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ
 
 
 

 
 
ΣΥΝΕΔΡΙΟ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 ΕΚΔΟΣΕΙΣ
 
I.
 
 
 
 
II.
 
 
 
 
III.
 
 
 
IV.
 
 
 
V.
 

 


 
  
 
 

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΝΤΑΙ

 

 

1. Pierre Macherey. Εισαγωγή στην Ηθική του Σπινόζα. Το πρώτο μέρος: η φύση των πραγμάτων. Επιστημονική επιμέλεια Κ. Γουδέλη & Δ. Αθανασάκης, Αθήνα, Gutenberg [τίτλος και εκδοτικά στοιχεία πρωτοτύπου: Introduction à l'Éthique de Spinoza. La première partie: la nature des choses, Paris, Presses Universitaires de France, 1998, réimpr. 2001].

 

 


 

2. Spinoza, Θεολογικο-πολιτική πραγματεία.

 


 

 3. Leibniz, Νέα Δοκίμια για την ανθρώπινη νόηση.